پس از انتخابات باشکوه سال ۸۸، شکل‌گیرى فتنه ۸۸ مانند زهرى در کام مردم‌سالاری دینى بود؛ بااین‌وجود شکل‌گیرى حماسه نهم دی‌ماه و بازگشت جامعه به آرامش از نقاط عطف تاریخ انقلاب اسلامى است. لذا شایسته است بر اساس نکات زیر، به بازخوانى فتنه ۸۸ و حماسه نهم دی‌ماه در آستانه این حماسه بزرگ پرداخته شود:
۱- تأکید بر عبرت‌آموزی از گذشته در متون و نصوص دینى.
۲- شناخت ماهیت دشمن داخلى و خارجى.
۳- جلوگیرى از بروز فتنه‌هاى مشابه در آینده به‌واسطه‌ى افزایش ریسک ساختارشکنى.
۴- ضرورت حفظ آمادگى و انسجام ملى براى مقابله با تهدیدات و چالش‌هاى پیش‌رو.
۵- جلوگیرى از تحریف و قلب تاریخ در آینده.
۶- تغذیه فکرى و تحلیلى نسل جدید نسبت به حوادث مهم تاریخى (جامعه‌پذیری سیاسى نسل جدید).
۱) فتنه۸۸، پروژه یا سوءتفاهم؟
درباره چیستى و ماهیت فتنه ۸۸ دو نظر را مى‌توان برشمرد:
۱- برخى معتقدند که فتنه ۸۸، یک برنامه‌ریزى از قبل نبوده است و صرفاً اختلافات و بداخلاقى‌هاى سیاسى موجب شکل‌گیرى فتنه ۸۸ شده است.
۲- رهبر معظم انقلاب معتقدند که «من در همین فتنه‌ى ۸۸ به بعضى دوستان قرائن و شواهد را نشان دادم؛ حداقل از ده سال، پانزده سال قبل از آن برنامه‌ریزى وجود داشت. از بعد از رحلت امام برنامه‌ریزى وجود داشت؛ اثر آن برنامه‌ریزى در سال ۷۸ ظاهر شد؛ مسائل کوى دانشگاه و آن قضایایى که اغلب یادتان هست بعضى هم شاید درست یادشان نباشد. قضایایی که سال گذشته پیش آمد، یک تجدید حیاتى بود براى آن برنامه‌ریزى‌ها. چند سالى که بگذرد، آن‌وقت قلم‌هاى بسته‌شده آگاهان بین‌المللى روان خواهد شد، بازخواهد شد، خواهند نوشت. ممکن است من آن روز نباشم، اما شماها هستید؛ خواهید شنید، خواهید خواند که چه توطئه بزرگى پشت فتنه سال ۸۸ بود. این فتنه خیلى چیز مهمى بود، قصدشان خیلى قصد عجیب‌وغریبی بود؛ درواقع مى‌خواستند ایران را تسخیر کنند. این‌هایى که عامل فتنه بودند – توى خیابان، با بعضى از سخنگوهایشان – اغلب ندانسته وارد این میدان شده بودند؛ اما دست‌هایی این‌ها را هدایت مى‌کرد، نمى‌فهمیدند.»
۲) بسترهاى شکل‌گیرى فتنه ۸۸
حوادث مهم تاریخى و بحران‌ها و فتنه‌ها دفعتاً شکل نمى‌گیرند، بلکه گاهى سال‌ها وقت صرف مى‌شود و در ابعاد مختلف فکرى، اجتماعى، محیطى و تربیت نیروى انسانى به‌صورت تدریجى زمینه‌سازى مى‌شود. درباره‌ى بستر و زمینه‌هاى شکل‌گیرى فتنه ۸۸ در داخل و خارج مى‌توان به مقطع فعالیت اصلاحات در دهه ۷۰ توجه ویژه کرد و موارد ذیل را مطرح نمود:
الف: بسترهاى داخلى
۱- زمینه‌هاى فکرى
۱-۱- شکل‌گیرى حلقه فکرى در ماهنامه کیان و روزنامه سلام.
۲-۱- راه‌اندازی مطالعات جهت توسعه سیاسى در معاونت سیاسى مرکز مطالعات ریاست جمهورى توسط سعید حجاریان در سال‌هاى ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۶.
۳-۱- اعزام ۲۵۰۰ دانشجوى بورسیه‌اى به کشورهاى غربى که آغازگر اندیشه‌هاى تجدیدنظرطلبان نسبت به ارزش‌هاى انقلاب بود.
۲- زمینه‌هاى فرهنگى، اقتصادى و سیاسى فرهنگى:
۲-۱- شروع هشدارهاى رهبر معظم انقلاب در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ مبنى بر شبیخون فرهنگى، تهاجم فرهنگى، ناتوى فرهنگى و… که نشان از عزم دشمن جهت تغییر باورهاى دینى و سیاسى مردم داشت.
۲-۲-حضور جریان‌هاى غرب‌زده و نفوذى در جامعه و رسانه‌ها که مقدسات را زیر سؤال مى‌برد، مانند مقاله «خون به خون شستن محال آمد محال» توسط سعید حجاریان که عاشورا را حاصل خشونت پیامبر (ص) مى‌دانست.
اقتصادى: شکل‌گیرى توسعه اقتصادى مبتنى بر تفکرات لیبرال و سیاست تعدیل اقتصادى که موجب از بین رفتن روحیات زمان دفاع مقدس و شکل‌گیرى رفاه‌طلبى و منفعت محورى شد.
سیاسى: شروع رقابت‌هاى سیاسى در جریان‌هاى سیاسى که کسب و حفظ قدرت را بر ارزش‌ها اولویت داده شد.
ب- بسترهاى خارجى نظام سلطه در مقابله با انقلاب اسلامى را مى‌توان در موارد زیر مشاهده کرد:
۱- تشدید اختلافات داخلى و تحریک دشمن براى استفاده از سیاست «فشار بیرونى و دامن زدن به شکاف درونى»،
۲- ارتباط‌گیرى برخى عناصر داخلى و ترغیب دشمن به حمایت از برخى جریانات درون نظام،
۳- تجربه نظام سلطه به راه انداختن انقلاب‌هاى رنگى در سطح منطقه و وسوسه شدن به تکرار آن در جمهورى اسلامى ایران،
۴- مطرح‌شدن تغییر در نظام نسبت به سیاست تقابل با نظام سلطه از سوى برخى نامزدهاى انتخاباتى و تلقى نظام سلطه به وجود ضعف در داخل و استعداد همراهى برخى نیروهاى سیاسى باسیاست‌های غربگرایانه،
۵- شکست طرح‌هاى سخت براندازى و حرکت دشمن به سمت طرح‌هاى نرم.
۳) گروه‌ها و جریان‌هاى مؤثر در وقایع سال ۸۸ و فتنه پس‌ازآن:
در یک دسته‌بندی کلى، جریان‌هاى حاضر در وقایع سال۸۸ و فتنه پس از آن‌ها مى‌توان در ۳ مورد زیر جست:
۱- فتنه‌گران خارجى به سرکردگى نظام سلطه و ایالات‌متحده آمریکا.
۲- فتنه‌گران داخلى که به علت منافع سیاسى یا حب و بغض درونى و بر اساس آگاهى به کف خیابان آمدند.
۳- مفتونین: مفتونین در متن حاضر به عوامى اطلاق مى‌شود که تحت تأثیر فضاى ایجادشده توسط فتنه‌گران داخلى و خارجى قرارگرفته و در کف خیابان حاضر شدند و بخشى از این گروه بعد از روشن شدن حقایق در حماسه‌ى نهم دی‌ماه نیز حضور داشتند.
۴) علت شکل‌گیرى حماسه نهم دی‌ماه
۱- نیاز جامعه به انسجام: نگاهى به جامعه‌ى شرکت‌کننده در حماسه نهم دى نشان مى‌دهد که از همه طیف‌هاى سیاسى حضور داشتند که علت این امر را باید در تمایل مردم به بازگشت انسجام پس از ضررهاى فتنه ۸۸ و تخریب‌هاى آن دانست.
۲- با توجه به حضور گسترده مردمى از همه اقشار و گرایش‌ها در ۹ دى، مى‌توان نتیجه گرفت که زمینه‌هاى شکل‌گیرى این حماسه ریشه در اعتقادات مذهبى مردم، باورهاى مردم به اصل نظام جمهورى اسلامى، روحیه بیگانه‌ستیزی و استقلال‌طلبى آن‌ها از یک‌سو و مدیریت هوشمندانه رهبر معظم انقلاب از سوى دیگر دارد.
۳- مردم در جریان فتنه ۸۸ به این نتیجه رسیدند که ماهیت فتنه در مقابل باورهاى اصیل و مقدسات آن‌ها است. این نتیجه زمانى بارز شد که در روز عاشورا مقدسات این ملت مورد هتک حرمت فتنه‌گران قرار گرفت.
۴- مردم ایران نسبت به استقلال کشور و دخالت بیگانگان در امور داخلى خود همواره حساس بوده و درواقع روح عزت طلبانِ و انقلابى ملت ایران در تاریخ نشان داده است که هر جا پاى بیگانگان به امور داخلی‌شان باز مى‌شود، واکنش شدیدى نشان مى‌دهند. مردم در جریان فتنه به‌روشنی دریافتند که برنامه‌ریزى و طراحى فتنه در دستان نظام سلطه و در امتداد توطئه‌هاى شوم استکبار در سال‌هاى انقلاب است. ازاین‌رو، با آفرینش ۹ دى نشان دادند که آن‌ها به هر نوع مداخله‌گری خارجى پاسخ قاطعى خواهند داد، هرچند در جلوى حرکت فتنه، افراد و شخصیت‌هاى سرشناس و باسابقه انقلابى باشند.
۵- اصل نظام اسلامى در نزد مردم دستاورد خون شهداى این مرزوبوم است و حفظ آن به معنای حفظ هزینه‌هاى مادى و معنوى است که در این راه پرداخته‌شده است. ازاین‌رو، ملت در جریان چند ماه آشوب‌هاى فتنه ۸۸ به فهم و برداشت درست رسیدند که بازیگران فتنه، اصل نظام را نشانه گرفته و در صورت موفقیت، دستاورد حیاتى انقلاب اسلامى در معرض نابودى و زوال قرار مى‌گیرد.
۶- ملت ایران دلداده آرمان‌ها و اندیشه‌هاى حضرت امام بوده و هستند. آن‌ها اندیشه‌ها و راه امام راحل را راه نجات خود نه‌تنها از استبداد شاهى، بلکه استبداد روشنگرى و استبداد جهانى و آزادى از پول نظام سلطه مى‌دانند. ملت همیشه نشان داده‌اند که هر نوع تعرضى به امام راحل به معنای تعرض به آرمان‌هاى آن‌ها است. همچنان که در سال ۱۳۵۶ به امام توهین شد و حرکت انقلابى علیه شاه شکل گرفت، توهین و اسائه ادب به حضرت امام در فتنه ۸۸، مردم را به واکنش خودجوش و غیرتمندانه وادار کرد.
۷- ولایت محورى و ولایت دارى مردم ریشه در اعتقادات و باورهاى مذهبى آن‌ها دارد. مردم، باتجربه تاریخى خود به این نتیجه رسیده‌اند که اگر پشتیبان ولایت باشند به ممکلتشان ضربه نمى‌خورد. آن‌ها پیروى از ولى‌فقیه را پیروى از ولایت معصومین علیهم‌السلام مى‌دانند. لذا با نگاه به جهت‌گیرى‌هاى رهبرى، واکنش خود را با جریان فتنه تنظیم کردند و درنهایت ۹ دى را آفریدند.
۵) مدیریت رهبر معظم انقلاب در شکل‌گیرى حماسه نهم دی‌ماه و خنثى‌سازى فتنه ۸۸
نحوه مواجهه رهبرى با فتنه‌ها را مى‌توان بر پایه‌یک مدل چندمرحله‌ای ترسیم نمود که از سیره امام على (ع) و شیوه امام خمینى (ره) در برخورد با فتنه پیروى مى‌کند. مرورى بر رفتار رهبر معظم انقلاب در مواجهه با حوادث فتنه‌گون نشان داده است که تأکید ایشان بر ۴ اصل مهم موجود در نظام اسلامى یعنى منافع ملى، رعایت قانون، حفظ و پاسداشت مردم‌سالاری دینى و دشمن‌شناسى است. با تأکید بر این ۴ اصل، مهم‌ترین رویکرد رهبرى در فتنه ۸۸ به‌اختصار عبارت‌اند از:
۱- تذکر، روشنگرى و بصیرت افزایى مقام معظم رهبرى نسبت به ماهیت حوادث.
۲- برخورد شجاعانه، قاطع و انقلابى با بازیگران فتنه در داخل و حامیان خارجى آن‌ها.
۳- هوشیارى و قاطعیت تدابیر مقام معظم رهبرى و پافشارى ایشان بر حرکت در چارچوب‌هاى قانونى.
۴- صیانت از آراى مردم و پاسداشت مردم‌سالاری دینى.
۵- نکوهش و سرزنش و هشدار دادن نسبت به موضوع و آثار و پیامدهاى آن براى منافع حیاتى کشور.
۶- درایت در هدایت مردم به سمت مسیر صحیح با جدا کردن صف مردم و کسانی که فریب‌خورده‌اند از صف فتنه‌گران.
۷- بردبارى و مدارا که مبتنى بر سیاست جذب حداکثرى و دفع حداقلى است و تلاش براى آرام کردن اوضاع از طریق مذاکره و ایجاد فرصت‌هاى قانونى براى حل‌وفصل مناقشه.
۸- مدیریت صحنه داخلى و بیرونى به‌طور هم‌زمان از یک‌سو و جبهه مؤمن به انقلاب و جبهه مخالف از سوى دیگر.
۶) درس‌ها و عبرت‌هاى حماسه نهم دی‌ماه
از حماسه نهم دى مى‌توان درس‌ها و عبرت‌هاى زیر را دریافت نمود:
۱- توان بسیج گرى اجتماعى جریان برانداز نظام جمهورى اسلامى و برخوردارى آن‌ها از برنامه‌ها و سناریوهاى دقیق براى شرایط بحران را نباید کوچک و ضعیف تلقى کرد.
۲- متزلزل بودن خواص و نخبگان و بخش‌هایى از جامعه در شرایط بحران و امکان مدیریت آن‌ها از سوى جبهه ضدانقلاب.
۳- عاشورا همچنان برترین قدرت بسیج گرى و قیام ۹ دى به‌صورت مستقیم از گستاخى دشمن در عاشورا (۶ دى) نشئت گرفت و معجزه ۹ دى در پرتو عاشورا رقم خورد.
۴- نقش‌بى‌بدیل رهبرى دینى در جامعه اسلامى، اصلى جوهرى و اساسى است که موجب عبور نظام از گردنه‌هاى سخت و صعب‌العبور می‌شود.
۵- بصیرت اولویت اول جامعه اسلامى است و پیچیدگى حوادث فتنه سال ۸۸ نشان داد که رمز عبور از حوادث سهمگین، فقط بصیرت است.
۶- ضعف مفرط جبهه انقلاب درزمینه شبکه‌هاى اجتماعى و رسانه‌اى و غافلگیر شدن جبهه رسانه‌اى در شرایط بحران از این ناحیه.
۷- وجود جریان و چهره‌هاى سیاسى استحاله شده در درون نظام و غفلت نظام از این روند فرسایشى.
۸- ضرورت تدابیر روش‌ها و شیوه‌هاى نرم براى مدیریت وضعیت در شرایط بحران، چراکه توسل به راهکارهاى سخت باعث مخدوش شدن وجاهت نظام خواهد شد و این‌که امکان مخدوش شدن وجاهت مردم‌سالارانه‌ی نظام جمهورى اسلامى در شرایط حساس بسیار بالاست.
۹-عیان شدن زمینه‌ها و ظرفیت‌هاى سیاسى – اجتماعى و حتى امنیت در درون کشور براى تولید شورش و فتنه.
۱۰- حوادث سال ۸۸ نشان داد که دشمن به‌صورت مستمر در حال برنامه‌ریزى و آزمون‌وخطاست. به‌صورت مرتب نقاط قوت و ضعف نظام جمهورى اسلامى را مطالعه مى‌کند و بر روى نقاط آسیب‌پذیر برنامه‌ریزى مى‌کند. دشمن آمادگى لازم براى بى‌ثبات‌سازى کشور را دارد.
۱۱- فتنه ۸۸ بیانگر این نکته است که دشمن راهبرد خود را بر فروپاشى از درون متمرکز کرده است و امید به فروپاشى از درون دارد و در بین گزینه‌هایى که جهت تقابل با انقلاب اسلامى مدنظر دارد، فروپاشى درونى اولویت اول است.
۱۲- لحظه شناسی: لحظه را باید شناخت، لذا در فتنه‌ها باید به‌موقع تشخیص داد و به‌موقع تصمیم گرفت و به‌موقع اقدام کرد.
۱۳- حفظ و تدارک تمهیدات براى آینده و امکان تکرار سناریو مشابه در آینده بسیار بالاست. به تعبیر مقام معظم رهبرى «فتنه‌گر و دشمن همیشه هست، امروز یک دشمن است، فردا یک دشمن دیگر است، پس‌فردا یک کس دیگر است، یک‌جور دیگر است. یک ملت وقتى بیدار بود، آگاه بود، عازم بود، ایمان خودش را حفظ کرد، زنده بود، رویش داشت، با همه‌ى این معارضه‌ها با آسانى – که روزبه‌روز آسان‌تر هم خواهد شد – ایستادگى مى‌کند، دست‌وپنجه نرم مى‌کند و بر همه‌ى این معارضه‌ها فائق مى‌آید.»
۷) دستاوردهاى حماسه نهم دى
۱- ایجاد اتحاد ملى و انسجام اسلامى در بین مردم، افزایش اقتدار ملى، انسجام و استحکام نظام اسلامى.
۲- گذار از طیف‌بندی اصلاح‌طلب – اصولگرا به انقلابى – غیرانقلابى با توجه به شناخت ماهیت دشمن خارجى و داخلى در ۹ دى.
۳- باور به اهمیت و جایگاه جنگ نرم در شرایط فتنه‌هاى پیچیده.
۴- عمق‌بخشی به بینش و بصیرت سیاسى مردم در شناخت جریان‌هاى سیاسى و الگوهاى جدید دوستى و دشمنى با انقلاب.
۵- پیوند مردم و رهبرى، تعمیق ارتباط مردم و جوانان با عاشورا و کارکردهاى فرهنگ عاشورایى.
۶- تائید بر صحت و سلامت مکانیزم دموکراتیک انتخابات در نظام اسلامى و افزایش مشروعیت و مقبولیت مردمى نظام.
۷- تقویت و ارتقاء اعتماد عمومى به نقش‌بى‌بدیل رهبرى در خنثى کردن فتنه‌ها در جامعه اسلامى.
۸- افشاى هسته‌هاى سخت و نرم جبهه مخالف و معاند نظام اسلامى متصل به بیگانگان و فروپاشى انسجام ساختارى و سازمانى آن‌ها به‌طور موقت.
۹- بازتولید قدرت نرم نظام اسلامى با توجه به درس‌هاى نظرى و عملى آموخته‌شده از دوران مدیریت بحران در فتنه ۸۸ براى آینده نظام.
۱۰- اذعان غرب به اقتدار و قدرت بازدارندگى نظام اسلامى و قدرت و درایت رهبرى در این واقعه تلخ.
۱۱- غربالگرى انقلابیون واقعى از مدعیان دروغین و مشخص شدن چهره عافیت‌طلبان و مصلحت اندیشان در سطح عناصر راهبردى و تأثیرگذار.
